Το αλάτι, η πίεση κι η καρδιακή ανεπάρκεια

Το αλάτι, η πίεση κι η καρδιακή ανεπάρκεια

Από τον Μιχάλη Κυριακίδη

Η

 αύξηση της αρτηριακής πίεσης (υπέρταση) είναι μία από τις αιτίες νοσηρότητας και θνητότητας κι ευθύνεται για το 62% των εγκεφαλικών επεισοδίων και για το 49% των επεισοδίων της στεφανιαίας νόσου, στοιχεία που προκύπτουν από μεγάλες, αξιόπιστες κλινικές μελέτες.

Η υπέρταση ευνοείται από πολλούς παράγοντες, μεταξύ αυτών, παράγοντες που τροποποιούνται, όπως το μη προσεγμένο διαιτολόγιο με προτίμηση σε αλμυρά και πρόχειρα παρασκευασμένα φαγητά (fast food), χωρίς λαχανικά και φρούτα, η μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ, η παχυσαρκία κι η έλλειψη σωματικής άσκησης. Όμως, στην αύξηση της πίεσης το αλάτι αποτελεί το ισχυρότερο μέσο.

Χαρακτηριστικές είναι οι επιδημιολογικές μελέτες σε απομονωμένους πληθυσμούς, που η περιεκτικότητα των τροφών τους σε αλάτι είναι μικρότερη των 3g την ημέρα (ενήλικες Yahomano Indians). Σε αυτούς, η αρτηριακή πίεση είναι χαμηλή, της τάξεως, κατά μέσο όρο των 96/61 mmHg, χωρίς να αυξάνεται με την ηλικία. Σε άλλους, όμως, αναπτυσσόμενους πληθυσμούς (π.χ. Qash’ qai στο Ιράν), που απέκτησαν πρόσβαση στο αλάτι, παρατηρήθηκε αύξηση της πίεσης με την ηλικία, παρόμοια με την αύξηση που παρατηρείται στα άτομα στις Δυτικές κοινωνίες, χωρίς να έχουν εν των μεταξύ αλλάξει τις καθημερινές τους συνήθειες (lifestyle), που κατά κάποιο τρόπο να μοιάζουν με τις συνήθειες των ατόμων στις Δυτικές κοινωνίες.

Ισχύει όμως και το αντίστροφο, δηλαδή η μείωση της πίεσης, μετά τη μείωση του αλατιού στις τροφές. Γεγονός που επιβεβαιώνεται επίσης από μεγάλες, αξιόπιστες κλινικές μελέτες.

Από όλα τα διαθέσιμα στοιχεία των κλινικών μελετών φαίνεται ότι με μέτρια μείωση του αλατιού επιτυγχάνεται σημαντική μείωση της πίεσης στα υπερτασικά άτομα και μικρότερη στα άτομα με φυσιολογική πίεση.

Η παραπάνω σύσταση από ειδικούς για μείωση της πρόσληψης αλατιού με τις τροφές, από 9-12g την ημέρα (μέσος όρος στις Δυτικές κοινωνίες) στα 5-6g – μείωση εφικτή με μικρή προσπάθεια – θα έχει σημαντική, όχι όμως εντυπωσιακή επίδραση και στη μείωση της πίεσης. Μεγαλύτερη μείωση του αλατιού, στα επίπεδα των 3g την ημέρα, θα προκαλέσει ακόμη πιο σημαντική πτώση της πίεσης.

Η σύσταση για τη μείωση του αλατιού στα 5-6g την ημέρα βασίζεται στην υπόθεση του κατορθωτού από μεγάλες ομάδες πληθυσμού. Η μέγιστη ωφέλεια θα προκύψει από τη μείωση στα επίπεδα των 3g την ημέρα. Πάντως, έστω κι η μέτρια μείωση του αλατιού, σε παγκόσμια κλίμακα, θα μειώσει την τρομακτική επίπτωση της καρδιαγγειακής νόσου και παράλληλα θα βελτιώσει τα αποτελέσματα της φαρμακευτικής αγωγής, επιτυγχάνοντας το στόχο της αντιϋπερτασικής θεραπείας ευκολότερα και με λιγότερα αντιϋπερτασικά φάρμακα.

Το αλάτι κι η υπερτροφία της καρδιάς

Η υπερτροφία (αύξηση του μυός) της αριστερής κοιλίας της καρδιάς είναι σοβαρός παράγοντας κινδύνου στην εξέλιξη των καρδιαγγειακών παθήσεων. Η υπέρταση αυξάνει το πάχος των τοιχωμάτων της αριστερής κοιλίας της καρδιάς. Αντίστροφα, με τη ρύθμιση της πίεσης με την αντιϋπερτασική αγωγή, η υπερτροφία της αριστερής κοιλίας υποστρέφει. Το αλάτι όμως στη διατροφή αυξάνει την πίεση κι επηρεάζει έμμεσα την υπερτροφία της καρδιάς.

Πρόσφατα όμως, αυξημένες ενδείξεις από πειραματικές εργασίες, υποδεικνύουν ότι το αλάτι μπορεί να επηρεάσει κι άμεσα, ανεξάρτητα δηλαδή από την αύξηση της πίεσης, την υπερτροφία της καρδιάς. Σε πειραματόζωα (ποντίκια) στα οποία αυξήθηκε η ποσότητα του αλατιού στο φαγητό τους, για λίγες μόνο εβδομάδες, προκλήθηκε υπερτροφία της καρδιάς, μαζί με ίνωση του μυός της καρδιάς και βλάβες στα αγγεία της.

Το αλάτι και τα καρδιαγγειακά νοσήματα

Από αξιόπιστες μεγάλες κλινικές μελέτες διαπιστώθηκε ότι με τη μείωση του αλατιού στη διατροφή στο επίπεδο των 6g την ημέρα, μειώθηκαν τα εγκεφαλικά επεισόδια κατά 24% και τα επεισόδια της στεφανιαίας νόσου κατά 18%. Τα παραπάνω στατιστικά δεδομένα σημαίνουν ότι μπορεί να μειωθούν τα εγκεφαλικά επεισόδια και τα επεισόδια της στεφανιαίας νόσου κατά περίπου 35.000 το χρόνο μόνο στην Αγγλία και κατά 2,5 εκατομμύρια σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Παρακολουθώντας για 10-15 χρόνια άτομα που συμμετείχαν σε προγράμματα μείωσης του αλατιού στη διατροφή τους, διαπιστώθηκε σε αυτούς μείωση κατά 25% των καρδιαγγειακών επεισοδίων.

Σε άτομα μεγάλης ηλικίας η μείωση του αλατιού κι η εν μέρει αντικατάστασή του με χλωριούχο κάλιο είχε σαν συνέπεια τη μείωση κατά 40% των καρδιαγγειακών επεισοδίων στα επόμενα 2,5 χρόνια.

Στα υγιή άτομα υπάρχει ισορροπία στη λήψη του αλατιού και στην αποβολή του από τους νεφρούς. Όμως, η μεγάλη αύξηση του αλατιού στη διατροφή, ανατρέπει την ισορροπία αυτή, με αποτέλεσμα κατακράτηση νερού στον οργανισμό και δημιουργία οιδημάτων. Με αύξηση του αλατιού κατά 5g την ημέρα και συνολική ημερήσια πρόσληψη περί τα 10g, υπολογίζεται κατακράτηση νερού στον εξωκυττάριο χώρο, περί το 1-1,5 lt, που σημαίνει αύξηση του βάρους κατά 1-1,5 kg.

Σε άτομα με καρδιακή ανεπάρκεια που ρυθμίζεται ικανοποιητικά με φάρμακα, η αιφνίδια αύξηση του αλατιού (π.χ. με ένα αλμυρό γεύμα) προκαλεί ταχύτατη αύξηση του εξωκυττάριου όγκου κι επιδείνωση της καρδιακής ανεπάρκειας. Στους αρρώστους αυτούς, η μείωση του αλατιού στην τροφή αποτελεί την ευκολότερη, αποτελεσματικότερη κι οικονομικότερη θεραπευτική παρέμβαση.

Ακόμη και με μικρή μείωση του αλατιού (και μόνο κατά 10%) που εύκολα επιτυγχάνεται, μπορούν να μειωθούν κατά εκατοντάδες χιλιάδες τα εγκεφαλικά και καρδιακά επεισόδια στη διάρκεια της ζωής ενηλίκων ατόμων ηλικίας 40-85 ετών και μπορεί να εξοικονομηθούν περισσότερα από 32 δισεκατομμύρια δολάρια μόνο στις ΗΠΑ. Πρέπει να υπογραμμισθεί ότι το 80% περίπου του προσλαμβανομένου αλατιού είναι «κρυμμένο» στα φαγητά από τις εταιρείες παρασκευής αυτών.

Η μέτρια συνεπώς, μείωση της πρόσληψης αλατιού σε παγκόσμια κλίμακα, θα βελτιώσει τη δημόσια υγεία σε βαθμό παρόμοιο με εκείνον που προέκυψε από την παροχή καθαρού νερού και τη δημιουργία αποχέτευσης τον 19^ο αιώνα στην Ευρώπη.