Η αγγειακή συμμετοχή στην άνοια

                                               Από τον Μιχάλη Κυριακίδη

Ά

νοια (α+νους) είναι η απώλεια των νοητικών λειτουργιών, όπως η σκέψη, η μνήμη και η λογική, σε βαθμό που επηρεάζουν την καθημερινή λειτουργικότητα του ατόμου. Συχνά συνοδεύονται από αλλαγές στην προσωπικότητα, τη διάθεση και τη συμπεριφορά.

Η άνοια δεν είναι μία συγκεκριμένη ασθένεια, αλλά ένα σύνολο συμπτωμάτων που συνοδεύουν άλλες νευρολογικές ασθένειες ή καταστάσεις και είναι μη αναστρέψιμη όταν προκαλείται από συγκεκριμένα νοσήματα ή τραυματισμούς. Όμως άλλοτε μπορεί να αναστραφεί όταν προκαλείται από ναρκωτικά, αλκοόλ, ορμονικές διαταραχές ή κατάθλιψη.

Η άνοια αναπτύσσεται από βλάβες σε σημεία του εγκεφάλου που εμπλέκονται με τη μάθηση, τη μνήμη, τη λήψη αποφάσεων και τη γλώσσα. Η πιο κοινή αιτία της άνοιας είναι η νόσος Αλτσχάιμερ που είναι υπεύθυνη για το 70% περίπου των ανοϊκών συνδρόμων. Άλλες παθήσεις που οδηγούν σε άνοια είναι η αγγειακή άνοια (άνοια λόγω αγγειακών εγκεφαλικών βλαβών), η παρκινσονική άνοια (ως αποτέλεσμα της νόσου του Πάρκινσον), η μετωποκροταφική άνοια κ.λπ. Συχνά η άνοια προκαλείται από συνύπαρξη περισσοτέρων της μιας νόσων π.χ.   μεικτή άνοια από νόσο Αλτσχάιμερ και αγγειακές βλάβες.

Η απώλεια των νοητικών ικανοτήτων δεν αποτελεί  τμήμα της φυσιολογικής διαδικασίας της γήρανσης. Ωστόσο, η άνοια αυξάνεται με την ηλικία και υπολογίζεται στο 2% του πληθυσμού ηλικίας μεταξύ 65 και 74 ετών, στο 19% στις ηλικίες των 75 έως 84 ετών και στο 42% στους  μεγαλύτερους των 85 ετών.

Οι περισσότερες αιτίες, που είναι υπεύθυνες για την άνοια, δεν είναι γνωστές. Οι γενετικοί παράγοντες περιλαμβάνουν τρία γονίδια που μεταδίδονται με πιθανότητα 50% από τους γονείς στα παιδιά και αφορούν στην «οικογενή» μορφή της νόσου, που αντιπροσωπεύει το 2-3% των περιπτώσεων και αρχίζει σε πολύ νεαρή ηλικία (π.χ. σε ηλικία 50, 40 ή και 30 ετών). Στη συχνή  «σποραδική» μορφή της νόσου, από την οποία πάσχει το 97-98% των ασθενών, οι γενετικοί παράγοντες έχουν κάποια συμμετοχή, αλλά μικρότερο ρόλο. Ταυτόχρονα, μη γενετικοί- περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως καρδιαγγειακοί παράγοντες (διαβήτης, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, παχυσαρκία), κάπνισμα, τραυματικές κακώσεις, κατάθλιψη, φάρμακα (ορμόνες, αντιυπερτασικά, αντιφλεγμονώδη, κ.ά.), παράγοντες που επηρεάζουν το νοητικό απόθεμα (εκπαίδευση, επάγγελμα, πνευματικές, κοινωνικές δραστηριότητες, φυσική άσκηση) και διατροφικοί παράγοντες, συμμετέχουν στην εκδήλωση της άνοιας.

Η αγγειακή άνοια προκαλείται από αγγειακές εγκεφαλικές βλάβες, είτε σε μεγάλου ή μεσαίου μεγέθους εγκεφαλικές αρτηρίες, τα αποτελέσματα των οποίων είναι κλινικά εμφανή, ως αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, είτε από την απόφραξη μικρών εγκεφαλικών αρτηριών με μη εμφανή - υποκλινικά -  νευρολογικά σημεία. Συχνότερη είναι η απόφραξη μικρών εγκεφαλικών αρτηριών μέσα στο μεγάλο πλήθος των αρτηριών που αρδεύουν τον εγκέφαλο. Η αγγειακής αιτιολογίας άνοια είναι ο δεύτερος πιο συχνός τύπος της νόσου, μετά από τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Όπως υπολογίζεται μπορεί να ευθύνεται για έως και το 40% των περιπτώσεων στις μεγάλες ηλικίες. Οι πιο συχνές αιτίες αλλοίωσης των εγκεφαλικών αρτηριών είναι οι ίδιες με τις αιτίες που προκαλούν αρτηριοσκλήρωση σε όλες τις αρτηρίες του ανθρώπινου σώματος και συμπεριλαμβάνουν την υπέρταση, την αυξημένη χοληστερόλη, τον σακχαρώδη διαβήτη, το κάπνισμα, την παχυσαρκία, την καθιστική ζωή, κ.ά.

Απόφραξη εγκεφαλικών αρτηριών μπορεί να επέλθει και από εμβολή κάποιου εμβόλου, συνήθως θρόμβου, μικρού ή μεγαλύτερου μεγέθους με εμφανή ή όχι κλινικά νευρολογικά σημεία, σαν αποτέλεσμα, στις πλείστες των περιπτώσεων, καρδιακής αρρυθμίας με συχνότερη την κολπική μαρμαρυγή.

Η άνοια συχνά οφείλεται σε πολλαπλά μικρά εγκεφαλικά έμφρακτα που εγκαθίστανται διαδοχικά σε διάρκεια χρόνου, τα οποία αποκαλούμε «μικρά» εγκεφαλικά (mini-strokes) ή «σιωπηλά» εγκεφαλικά επεισόδια (silent-strokes) και που συνήθως δε γίνονται αντιληπτά ή δεν αξιολογούνται επαρκώς στην έναρξη τους. Αυτά τα μικρά εγκεφαλικά επεισόδια, που αναφέρονται και ως παροδικά ισχαιμικά εγκεφαλικά επεισόδια (transient ischaemic attacks-TIAs) δημιουργούν παροδική μείωση της αιμάτωσης κάποιων εγκεφαλικών περιοχών και δημιουργούν περιορισμένη εγκεφαλική βλάβη εκδηλώνονται δε ως ολιγόωρη διαταραχή της συνείδησης ή της όρασης. Με τον καιρό όμως, επηρεάζονται όλο και μεγαλύτερες περιοχές του εγκεφάλου και τότε αρχίζουν να προβάλουν τα συμπτώματα της αγγειακής άνοιας. Η άνοια των πολλαπλών μικρών ισχαιμικών επεισοδίων προσβάλλει άτομα ηλικίας 60 έως 75 ετών και συχνότερα άνδρες.